Verlichteriekunde - deel 2

verdigris

​Vande Groene Verwen, haer Bereydingh, Temperantie ende ghebryck, volgens hun ver∫cheyde ∫oorten.
Spaens Groen (1)
Het Spaans Groen is een kleur die veel in de aquarelkunst gebruikt wordt. Men moet het wel heel lang en stevig wrijven met Wijn-∫teen en Wijnazijn en dan door een doek zeven.
Het dunne en klare sap gebruikt men alzo.
Men gebruikt het voor zijden kledij, velden, bomen en groene loofbladeren. Men kan het schaduwen met Sap Groen. Men hoogt het met wat Masticot of wit. Het dekt een witte achtergrond zeer mooi en sterk.
Spaens Groen met Sapgroen gemengd geeft een mooi groen. Hoe meer je sapgroen toevoegt, hoe donkerder het groen zal worden. Ook de mix van Spaens Groen met masticot geeft een plezante verf. (En voor wie soms gaat vissen…) Spaens groen gemengd met de gal van een snoek geeft ook mooi groen.
Spaens groen is licht giftig (fijn fenijnigheydt) en wordt gebruikt om te laxeren. (Gelieve dit niet zelf te proberen, gedroogde pruimen werken ook en zijn veiliger in gebruik)
Sap Groen (2)
Het Sap Groen, alhoewel het een bijzonder goede en noodzakelijke verf is in de aquarelkunst, wordt omwille van haar vettigheid nergens alleen gebruikt. Men gebruikt ze om andere groenen te schaduwen, dieper of sterker in kleur te maken. Het hoeft niet aangelengd te worden met gom water, vermits het uit zichzelf al vet is. Gebruik gewoon water om het aan te lengen.
Ver∫cheyde Groenen
Bergh-groen (3) wordt getemperd met gom of lijmwater. Men voegt er een beetje honing aan toe om de verf minder schraal te maken. Men gebruikt deze verf voor zijden gordijnen en kledij. Voor het gemak doet men er een beetje wit bij. De kleur schaduwt men met sapgroen en hoogt men met wit.
Engels Groen wordt geschaduwd met sapgroen en gehoogd met masticot.
Sever groen is gelijkaardig met bovengenoemde groenen.
De Groene Aerde of Terreverd, is een onaangename kleur die niet in de aquarelkunst wordt gebruikt.

---

Tekening met rood krijt - Jaap den Hollander

​Vande Roode Verwen haer bereydinge, temperantie ende gebruyck.
Vermiljoen (4)
Onder de rode verven is er geen zo mooi als het Cinnabar of vermiljoen. Het pigment moet fijngewreven en droog zijn. Men tempert het met gomwater en men gebruikt het voor rode kledingstukken. Leg het niet te dik, want het is een sterk pigment. Schaduwen doet men met zuivere Ventiaanse Lak, de donkerste schaduwen met Venetiaanse Lak en een beetje zwart. Men hoogt het met een mengeling van Vermiljoen en wit of menie. Het vermiljoen wordt ook gebruikt voor het schilderen van naakte lichamen, doch zeer spaarzaam.
Menie (5)
Menie is een mooie, maar schrale en zandachtige verf. Om ze te verbeteren, buil je de verf uit in een Camerix doek (6). Anderzijds gebruikt men ook wel gedistilleerde menie of gewassen menie, die zeer zuiver is en een sterke kleur geeft. Men tempert de verf met vet gomwater. De verf wordt gebruikt om kledij en lakens te schilderen. Schaduwen doet men met lak, zoals met vermiljoen. Men hoogt de verf met wit of met masticot. De menie en loodwit geeft een prachtige gebroken kleur. Menie met saffraan geeft een mooi oranje die men met vermiljoen schaduwt en bleker maakt met masticot.
Root Krijt
Rood krijt of rode aarde moet men fijnwrijven en met zeer dun gomwater temperen. Het is een zeer goede verf die zich leent tot dunne wassen. Men legt er paarden, ruïnes en rotsen mee aan. Men schaduwt het met rood krijt en lak. Men maakt de verf lichter met bruinrood en wit. Omdat de verf in een zeer dunne waslaag wordt gebruikt, moet men de verf niet lichter maken.
Rooden Oocker
Het Bruyn Rood of Rooden Oocker gelijkt sterk op rood krijt, maar is kloeker en meer dekkend. Men moet de oker wel fijnwrijven en temperen met gomwater. Het wordt gebruikt om alle muren, ruïnes en behuizingen aan te leggen. Men maakt de verf donkerder of dieper met Bre∫ilie verf en bruinrood. Men licht de kleur op met wit en bruinrood te mengen.
Lack
Lack is er in verschillende soorten, maar de Florentijnse en Venetiaanse lak zijn de beste. De lak moet zeer zuiver en lang fijngewreven worden en getemperd met Gomwater. Gebruikt in een dunne laag, is ze geschikt voor kledij, gordijnen en fluwelen stoffen. Voor de schaduwen gebruikt men minder verdunde lak, voor de diepste schaduwen gebruikt men lak met het zwart van verbrande wijnranken. De verf lichter maken doet men door lak en Venetiaans schelpwit te mengen. Getemperd met wit is de lak geschikt om verschillende bloemen aan te zetten.

​Bre∫ilie Verwe
Neem tot een half pond geraspt brazielhout (pernambukhout (9) en een halve pint oud klaar bier. Een goed glas regenwater en een goed glas wijnazijn. Drie loten (10) witte ajuin en een loot gomme adracant. (11). Laat alles een tijdje weken en zeef het door een doek. Bewaar het in een glazen flesje. 

Caesalpinia echinata

Hoe ouder de verf, hoe schoner hij wordt. Men kan deze verf gebruiken om kledij aan te leggen. Men schaduwt het met lak. Met de Brazielverf kan men mooie kleuren aanmaken: Een mooi purper krijg je door de brazielverf te mengen met loodwit en asse water. Je mag niet te veel asse water gebruiken. Om echt mooi purper te krijgen doe je er nog een beetje smalt (12) bij.

Vande Bruyne Verwen, haer Bereydingh, Temperantie en gebruyck
Bruyn Oocker (13)
Onder de bruine verven is de bruine oker niet van de minste. Ze kan niet bedorven worden door te lang fijn te wrijven. Ze is een vette verf en wordt met gomwater getemperd. Wanneer men de verf met een druppeltje saffraan mengt, dan krijgt men een bruin dat geschikt is voor stengels en takken van bomen aan te leggen. Men mag dit met roet uit de schoorsteen schaduwen. De diepste schaduwen doe je met roet en zwart. Ooker met wit gemengd kan je gebruiken voor het aanleggen van zandgronden en klippen die op de voorgrond liggen.
Roet uyt de Schoor∫teen
Het roet (of bitter) dat uit de schoorsteen komt, is een nuttige aquarelverf. Het roet geeft de vetste en bruinste verf. Meng er wat water aan toe en zeef het zachtjes door een doek. Men legt er alle baarden, aarde wallen, boomschorsen, schuren, beteerde huizen en schepen mee aan. Men kan het schaduwen met roet en zwart of met bruin roet. Het kan moeilijk lichter gemaakt worden.​

Keulse aarde

​Keul∫che Aerde (14)
De Keulse aarde is ook een mooi bruine en diepe verf. Het kan op dezelfde manier gebruikt worden als het bruine oker en het schoorsteenroet.

​Vande Swarte Verwen, haer Bereydingh, Temperantie ende gebruyck
Lamp-Swart(15)
Het lampzwart wordt voor veel dingen gebruikt, maar eigenlijk is het beenzwart beter. Men tempert het met gomwater. Men kan het ook warm gebruiken met lijmwater. Men kan er alle hoeden, bonetten en zwarte kledij mee aanleggen. Men schaduwt het met hetzelfde zwart en men hoogt het met wit en zwart.
Been-Swart(16)
Het beenzwart wordt op dezelfde manier gebruikt als het lampzwart, maar moet hard fijngewreven worden met redelijk vet gomwater.
Wijngaert-Swart
Wijnrancken-Swart prepareert men met het zwart van het hout van de wijnrank. Men laat de wijnranken verbranden tot houtskool, uitdoven en de as heel fijnwrijven. Temperen met gomwater. Men legt er alle zijde en satijnen kledij mee aan. Schaduwen doen met een fijn laagje lampzwart, men verhoogt door een beetje wit aan het wijnrancken-Swart toe te voegen.
Oo∫t-Indi∫chen Inct(17)
Ook de Oost-Indische inkt kan men als aquarelverf gebruiken. Zij laat zich goed gebruiken en is geschikt om fijne doorzichtige lagen op een witte achtergrond te leggen zoals bij doorschijnende sluiers. Schaduwen doet men met Oost-Indische inkt die wat sterker is.
 
Hiermee hebben we, denk ik, alle kleuren behandeld. Nog even een klein oefening uit de 17de eeuw…
Gele wortelen
Gele wortelen leg je aan met geel oker en saffraan. Wil men ze dieper van kleur maken, dan voeg je wat menie toe. Schaduwen doe je met geel oker, bruin oker en roet. Lichter maken doe je met masticot.
Rapen
De raap wordt met wit aangelegd. Met roet en zwart breng je een lichte schaduw aan. Lichter maken doe je met zeer sterk wit. Het loof leg je aan met Spaans groen en verdiepen met sapgroen. De blos op de raap doe je met lak, soms met lakmoes en Brazielhout wanneer ze naar de blauwachtig purperen kant neigen.
Maar de beste tip is toch deze:
“Voorts de andere kleyne Aert-Vruchten moetmen na het leven ∫ien te doen, want den Liefhebbenden Kon∫tenaer die hem hier in wil oefenen, behoort altijt genegen te we∫en om het leven doorgaens met aendacht te be∫schouwen”
En zo zie je maar…. Zelf aandachtig naar de natuur kijken is het beste wat een kunstenaar kan doen.
Volgende keer het laatste deel “Verlichteriekunde in de 17de eeuw”

1. Spaans groen, groenspaan of Verdigris is een groen pigment, gebaseerd op een complex van koper (II)acetaat, koper (II)oxiden en koper (II)carbonaat. Het is een fel blauwgroen pigment dat niet echt kleurvast was en het perkament aantastte. Na 1838 werd het door het veilige viridiaan groen vervangen.
2. Sapgroen is een donkergroen dat van kleurstoffen uit bladeren en bessen werd gemaakt, vooral het sap van onrijpe bessen van sporkehout (Rhamnus frangula).
3. Bergh Groen is een mineraalgroen dat uit malachiet werd gemaakt.
4. Cinnabar is de steenrode vorm van kwiksulfide.
5. Loodmenie is een anorganische verbinding van lood en zuurstof. De stof komt bij kamertemperatuur voor als een oranje-rood poeder dat onoplosbaar is in water. Het lost wel goed op in azijnzuur.
6. is een fijn doek dat door de familie Camerix verkocht werd.
7. Roodkrijt of sanguine is een pigment dat uit Hematiet gewonnen wordt. In de Renaissance kende roodkrijt een opleving. Het is niet wisvast en moet gefixeerd worden met Arabische gom of schellak. Bvb. Dode haas in zwart en rood krijt – Johannes Tavenraat
8. Brazielhout of pernambukhout is genoemd naar de Braziliaanse deelstraat Pernambuco. De houtsoort is afkomstig van de in Brazilië inheemse boom Guilandina echinata. Het hout is oranje van kleur en verkleurt door blootstelling aan licht en licht tot donkerrood.
9.  Een loot is 1/32 van een traditionele pond. Het loot werd afgeschaft bij de invoering van het decimale stelsel tijdens de 18de Eeuw. Een pond is ongeveer 453 gr.
10.  Gomme Dragant is een complexe mengeling van verschillende sachariden die gewonnen worden uit verschillende planten van de genus Astragalus, van oorsprong uit het Zuidoosten van Europa en Zuidwesten van Azië. Ze werd vooral in Iran geproduceerd. Voegt men een beetje water toe, dan wordt het poeder gelachtig en kleverig.
11.  Smalt is een pigment met een diep-blauwe kleur, bestaande uit kobalthoudende silicaten in poedervorm.
12. Oker stamt af van het Griekse woord ochros (οκροσ) dat geelachtig betekent. Al naargelang de vindplaats is oker geler of bruiner. In de meeste gevallen zijn aardpigmenten ijzeroxides, siliciumoxides of aluminiumverbindingen.
13. Keulse aarde, beter gekend als Van Dijckbruin wordt al sinds de 16de Eeuw toegepast. Het is een aardpigment, maar de geschikte rotslagen waren niet altijd voorhanden. In het Rijnland kwam men op het idee om turf of humus als warmbruin pigment te gebruiken. Na voldoende droging werd de substantie met gomwater gemengd.
14. In de 17de eeuw verlichtte men met kaarsen in een glazen lantaarn. Van het roet maakt men lampzwart.
15. Beenzwart is een voornamelijk uit koolstof bestaand pigment dat vervaardigd wordt door verkoling van dierlijke beenderen. Dit gebeurde doorgaans in een beenzwartbranderij, waar men ook lijm fabriceerde.
16. De inkt bestaat uit losse moleculen koolstof (roet) die door wrijving in water zijn gesupendeerd. Er is geen bindmiddel, arabische gom of soortgelijke stof nodig om na het drogen de deeltjes aan het papier en aan elkaar te binden. Vroeger kwam deze inkt in blokjes.