De onzichtbare tuin - Blaschka's glazen wonderen in Harvard

auteur: Hilde Orye
In een tijdperk waarin de natuur haar geheimen slechts mondjesmaat prijsgeeft, kwamen twee kunstenaars op het idee om haar mooiste wonderen niet alleen vast te leggen, maar om ze te onsterfelijk te maken. Dit is het verhaal van de Blaschka’s, een vader-zoon duo wiens passie voor de natuur hen ertoe bracht om met glas te werken op een manier die de grenzen van de wetenschap en kunst met elkaar versmolt. Van delicate bloemen tot mysterieuze zeewezens, hun buitengewone glazen modellen werden niet alleen bewonderd, maar speelden een cruciale rol in het onderwijs en de wetenschappelijke ontdekkingen van hun tijd. Hun meest indrukwekkende werken vinden we vandaag de dag in de Harvard University Herbaria, waar de collectie de tand des tijds heeft doorstaan als een eerbetoon aan het meest vergankelijke en toch het meest wonderbaarlijke dat onze planeet te bieden heeft: het leven zelf.

De Blaschka’s kwamen uit een lange lijn van glasblazers en juweliers in de regio Bohemen (Tsjechië), een gebied dat bekend staat om zijn rijke traditie van glasproductie. Leopold Blaschka (1833-1895) en zijn zoon Rudolf Blaschka (1857-1939) stonden gekend om hun ongeëvenaarde precisie in het vervaardigen van wetenschappelijk accurate glasmodellen van planten en dieren. Leopold begon in 1853 te experimenteren met glasmodellen van zeedieren. Dit werk leidde tot een belangrijke samenwerking met het Harvard Botanical Museum. In 1886 vroeg George Lincoln Goodale, directeur van het botanicum, hen om gedetailleerde glasmodellen van planten te maken voor educatieve doeleinden. De Blaschka’s gingen akkoord en begonnen aan hun beroemdste project, de Ware Collection of Glass Flowers. Dit omvatte meer dan 4.000 modellen van ongeveer 780 plantensoorten, die niet alleen artistiek indrukwekkend waren, maar ook botanisch correct. De Blaschka’s baseerden hun werk op gedroogde herbariumspecimens, schetsen en levende planten, en werkten nauw samen met botanici om een indrukwekkend niveau van wetenschappelijke nauwkeurigheid te bereiken.

​De Blaschka’s gebruikten verschillende technieken om deze modellen te creëren. Ze bliezen en modelleerden glas bij hoge temperaturen, waarbij ze uiterst gedetailleerde structuren zoals nerven in bladeren en bloemblaadjes reproduceerden. De Blaschkas waren meesters in het manipuleren van glas bij hoge temperaturen. Ze gebruikten zowel lampwerktechnieken (waarbij glas met een kleine vlam wordt verwarmd en gevormd) als traditionele glasblaastechnieken. Met behulp van metalen gereedschappen modelleerden ze het glas terwijl het nog warm was, om de fijne vormen van bloemen, bladeren en wortels na te bootsen.
Ze gebruikten zowel helder als speciaal gekleurd glas. Ze voegden met de hand kleurstoffen toe aan het glas en gebruikten geëmailleerde verf om subtiele kleurvariaties te bereiken.  Voor delicate onderdelen zoals bloemblaadjes of bladeren smolten ze glasstaafjes en bliezen of modelleerden ze deze tot de gewenste vorm. Voor structuren die extra stevigheid nodig hadden, zoals stelen of takken, gebruikten ze fijne metalen draden. Deze draden werden geïntegreerd in het glas of als een frame gebruikt, om fragiele onderdelen te ondersteunen zonder afbreuk te doen aan de esthetiek. Hoewel de modellen grotendeels van glas waren, maakten ze soms gebruik van aanvullende materialen zoals was, hars of draad om kleine details of structuren te creëren die moeilijk in glas te maken waren. Deze materialen werden zorgvuldig gecombineerd met glas om een natuurlijke uitstraling te behouden.

De modellen werden vaak in lagen opgebouwd. Dit betekende dat verschillende onderdelen apart werden gemaakt en daarna met elkaar verbonden, meestal door verhitting van het glas om de verbindingen naadloos te maken.
Complexe bloemen, zoals orchideeën, werden bloemblad voor bloemblad opgebouwd om realisme te garanderen. Ze werkten volledig met de hand, zonder gebruik te maken van mallen of machines. Het resultaat was een buitengewoon duurzame en gedetailleerde set glasmodellen die zelfs de kleinste botanische kenmerken nauwkeurig weergeeft.
Veel van deze technieken blijven tot op de dag van vandaag een mysterie, aangezien de Blaschka's hun methoden zorgvuldig geheim hielden.
 
De samenwerking met Harvard University was van groot belang voor de Blaschka’s. Niet alleen kregen ze toegang tot botanische experts en wetenschappelijke literatuur, maar ze kregen ook de opdracht om de glasmodellen voor het onderwijs te produceren. De modellen waren bedoeld om studenten te helpen bij het bestuderen van de anatomie van planten, vooral omdat gedroogde exemplaren vaak hun kleur verloren en levende planten moeilijk te bewaren waren. De collectie heeft sinds de voltooiing in 1936 wereldwijd veel lof ontvangen.
 
Vandaag de dag worden de glazen bloemen van Harvard nog steeds geprezen om hun wetenschappelijke waarde en artistieke schoonheid. Ze zijn te vinden in musea zoals het Corning Museum of Glass, dat het Blaschka-archief bewaart, en zijn een belangrijke bron van inspiratie voor zowel wetenschappers als kunstenaars. De nauwkeurigheid en het vakmanschap van de Blaschka’s hebben ervoor gezorgd dat hun werk niet alleen historisch, maar ook cultureel belangrijk blijft.

---

​Harvard Museum of Natural History

Met dank aan het Corning Museum of Glass (CMoG) Rights & Reproductions Department voor het fotomateriaal.